Sát ngày 9/7 - ngày hết thời hạn gia hạn hoãn áp thuế, hôm qua 2/7/2025 theo giờ Mỹ Trump công bố thêm 1 thông tin mà mấy tháng nay chúng ta ngóng đợi về mức thuế sẽ áp dụng đối với Việt Nam. Đây là công bố trên trang cá nhân không phải ký kết hay có văn bản chính thức, tuy nhiên nó có đủ sức nặng. 

 

Cụ thể, mức thuế 46% sẽ giảm xuống còn 20%, NHƯNG nếu không chứng minh được không chuyển giá thì mức thuế sẽ là 40%. Chiều ngược lại, Việt Nam mở cửa thị trường hoàn toàn cho Mỹ với mức thuế 0%. Vậy chúng ta nên vui hay nên buồn với tin này? 

 

Cùng nhìn nhận một số con số cho chúng ta cảm nhận rõ ràng hơn. 

 

Mức thuế 20% có phải tin tốt không? 

Trước đây khi chưa có vụ thuế đối ứng, mức thuế bình quân mà Mỹ áp dụng với Việt Nam là 5%. Từ ngày 2/4/2025 Mỹ công bố kế hoạch áp thuế đối ứng cho Việt Nam là 46% từ 1 công thức khó hiểu. Sau đó thì áp dụng 90 ngày đàm phán, trong quá trình chờ đàm phán, mức thuế sàn áp dụng cho tất cả các quốc gia là 10%. 

 

Như vậy nếu mức thuế là 20%, thì là tăng lên nhiều so với ban đầu (trung bình 5%), cao hơn mức thuế sàn (10%) nhưng thấp hơn nhiều so với đe doạ áp thuế 46%. Trong bối cảnh toàn cầu hầu như nước nào cũng bị đánh thuế thì mức 20% dù là cao hơn nhiều so với trước đây, nhưng cũng vẫn sẽ được xem là 1 thông tin tích cực. Nhất là nước láng giềng Trung Quốc, theo thoả thuận gần đây nhất sẽ chịu mức thuế chồng thuế tổng 55% (dù đã giảm xuống nhiều so với lần leo thang thuế cụ thể đã từng lên tới 145%), thì mức thuế 20% sẽ là tin tích cực. 

 

Tuy nhiên thì Trump vẫn thòng 1 câu, nếu không chứng minh được nguồn gốc xuất xứ thì sẽ chịu mức thuế là 40%. 40% lại là câu chuyện hoàn toàn khác vì nó xấp xỉ mức 46% bị đe doạ trước đây rồi, kém xíu xiu. Đọc xong ngờ ngờ chả biết có dám vui sớm hay không. 

 

Phải nói là Trump là 1 bậc thầy về đàm phán, nếu có một thoả thuận rõ ràng có lẽ sẽ thở phào được một chút dù so với trước khi áp thuế tình hình rõ ràng đã tệ hơn. Nhưng không, chữ nhưng kia cũng chả khác lắm 1 cái thòng lọng mới theo kiểu: bạn còn gì đặt lên bàn đàm phán thì chuẩn bị tiếp đi, tích cực thì sẽ là 20%, mà không thì sẽ là 40%. 

 

Vậy xác suất bị đánh thuế 46% có cao không? 

Các mặt hàng không chứng minh được nguồn gốc xuất xứ, bị nghi ngờ là transhipment (chuyển giá) thì sẽ bị áp thuế 40% thay vì 20%. Đây là điểm mà có lẽ suốt mấy tháng qua chưa có kết quả cụ thể nào được công bố dù qua nhiều vòng đàm phán vì nếu xét kỹ nó là 1 thách thức to như con bò. 

 

Trước đó, Mỹ đã gửi một danh sách dài các yêu cầu khắt khe đến Việt Nam bao gồm đòi hỏi buộc Việt Nam phải cắt giảm sự phụ thuộc vào việc nhập khẩu hàng công nghiệp từ Trung Quốc, đặc biệt là hàng linh kiện điện tử và sản xuất công nghiệp. Ngành sản xuất của Việt Nam vốn đã được tích hợp chặt chẽ vào chuỗi cung ứng của người láng giềng lớn hơn nhiều và để thay đổi không phải là ngày một ngày hai. 

 

Các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam xét theo 3 yếu tố (RVC: tỷ lệ nội địa hoá; Substantial transformation: biến đổi bản chất sản phẩm và CO: chứng nhận nguồn gốc xuất xứ)

Các mặt hàng này nằm trong nhóm nguy cơ cao bị coi là transhipment vì lệ thuộc vào Trung Quốc cả về nguyên liệu, linh kiện, quá trình gia tăng giá trị thay đổi bản chất sản phẩm tại Việt Nam cũng như có hồ sơ chứng minh được nguồn gốc xuất xứ. Cụ thể thông thường để gắn chữ “Made in Vietnam” thì theo quy tắc RVC, hàm lượng giá trị nội địa phải > 40%. Đây là nguyên tắc được dùng trong các hiệp định thương mại (FTA, WTO). Nhiều sản phẩm hiện nay lắp ráp tại Việt Nam, được doanh nghiệp tự gắn chữ “Made in Vietnam” nhưng không đáp ứng được tỷ trọng giá trị đóng góp > 40% tại Việt Nam theo nguyên tắc này. 

 

Nếu cứ đúng quy tắc này mà áp thì có lẽ mức thuế của Việt Nam sẽ gần với 40% hơn là 20%, tuy nhiên Mỹ có thể cho Việt Nam một vùng đệm mềm để có thời gian chuyển đổi. Việc đánh giá chặt hay lỏng, có cho thời gian hay không lại là một quyết định chủ quan hoàn toàn đến từ phía Mỹ. Thế mới bảo, không khác gì thay 1 chiếc thòng lọng cũ bằng một chiếc khác có thời gian sử dụng lâu hơn dù chưa siết ngay. 

 

Nhìn một cách tích cực lạc quan hơn, thì đây là dịp mà Việt Nam bị ép phải cải cách và tiến lên, để kinh tế có sức mạnh nội tại thực sự, góp giá trị thực sự vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đó sẽ là 1 quá trình lột xác chắc chắn có đau đớn nhưng nếu làm hiệu quả thì sẽ vượt thoát được mô hình kinh tế cũ đã không còn phù hợp trong thời đại mới. 

 

Kết luận: 

  • Nhìn về bản chất mức thuế công bố là 1 thách thức lớn với Việt Nam, sẽ có nhiều khó khăn phía trước, nhưng ở đó cũng sẽ mở ra cả cơ hội.
  • Về diễn biến thị trường chứng khoán thì khó nói, thị trường là 1 tập hợp các kỳ vọng, trong đó các kỳ vọng chi phối sẽ lead thị trường. Theo như diễn biến báo chí đang giật tít về “đạt thoả thuận 20%” thì có lẽ kỳ vọng chi phối có thể đi theo chiều hướng tích cực nhẹ (tất nhiên là ngắn hạn), còn các vấn đề bản chất thì hậu xét, mà đúng là phải xem thực tế thế nào rồi hậu xét thật.