“Khi các bức tường sụp đổ, các cửa sổ xuất hiện” - Thomas L. Friedman – Thế giới phẳng
Vậy khi các bức tường được xây lại thì các cửa sổ sẽ như thế nào ? Đó là câu hỏi của năm 2022.
Ngày 9/11/1989, bức tường Berlin sụp đổ. Sự kiện này được xem như dấu mốc lịch sử cho việc kết thúc chiến tranh lạnh và theo đó là sự khởi đầu cho một dòng chảy kinh tế tự do. Những gì sau đó là lịch sử: Một thế giới phẳng tăng trưởng mạnh mẽ nhờ vào toàn cầu hóa.
Sự mở cửa của hai đất nước rộng lớn là Trung Quốc và Liên Xô (hay chính xác hơn các đất nước thuộc liên bang Xô Viết hậu sụp đổ) cung cấp cho thế giới một nguồn lực về lao động cũng như tài nguyên khổng lồ. Cùng lúc đó, khoa học máy tính và internet phát triển mạnh mẽ khiến cho năng suất lao động tăng vọt.
Một thế giới phẳng được tạo nên, nơi mà các cá thể có thể có thể dễ dàng hơn tham gia vào cuộc chơi toàn cầu. Ngay cả những nước kém phát triển cũng được hưởng lợi từ toàn cầu hóa nhờ vào quá trình di dời các cơ sở sản xuất sang những nơi có nhân công dồi dào. Giá thành hàng hóa tiêu dùng hay thực phẩm giảm nhờ vào sự dồi dào của lao động và sự phát triển của khoa học công nghệ. Điều này tạo nên một quá trình disinflationary (tiêu diệt lạm phát) tự nhiên, các thị trường vốn giá rẻ, các chính sách kích thích kinh tế khá thoải mái mà không lo đến lạm phát. Nhiều người cho rằng lạm phát đã chết.
Các ranh giới về địa lý hay kinh tế chính trị dường như bị xóa nhòa. Việc các quốc gia toàn cầu được tập trung vào thế mạnh của mình tạo nên một sự phát triển chung vượt bậc. Sự chuyên môn hóa theo mô hình của Ford hay Toyota dường như được áp dụng trên quy mô toàn cầu. Trong một thời gian dài, thế giới sống trên công nghệ của các nước phát triển và tài nguyên của nhóm nước mới nổi BRICS. Toàn cầu hóa sẽ vẫn tốt đẹp nếu Trung Quốc vẫn cung cấp lao động, Đài Loan cung cấp chip, Brazil cung cấp nông sản, Chile cung cấp đồng, Nga và Ukraina cung cấp khí đốt và lúa mỳ… Không một nhà sản xuất nào phải lo xây nhà máy hay vận hành chuỗi cung ứng ở ngoài Trung Quốc. Không một nước nào phải lo tìm nguồn dầu mỏ, nickel, lúa mỳ, phân bón, plantinium, uranium làm giàu, than, nhôm…. mới khi mà cung cầu đang cân bằng vì chúng ta giả định nguồn cung ở Nga luôn mở cửa.
Tuy nhiên, mọi trạng thái cân bằng trong lịch sử đều chỉ tồn tại tạm thời. Trung Quốc sau một thời gian dài tích lũy tư bản và phát triển công nghệ đã không có muốn mãi làm nước mới nổi. Nga sau một thời gian dài ẩn mình cảm thấy đã tới thời điểm để sắp xếp lại trật tự thế giới. Sự cân bằng cũ đang dịch chuyển tìm kiếm một điểm cân bằng mới trong bối cảnh:
- Sản xuất tập trung tại Trung Quốc không còn phù hợp : Dân số Trung Quốc bắt đầu già hóa, chi phí bắt đầu tăng cao và quan trọng hơn là rủi ro về sự phụ thuộc sản xuất dẫn tới sự phụ thuộc chính trị khiến các nước phương tây đã và đang tìm cách dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc.
- Sử dụng nguyên liệu từ Nga không còn phù hợp: Các nước phương tây đang tìm nguồn cung cấp nguyên liệu khác để giảm thiểu rủi ro chính trị.
Điều này đồng nghĩa với chuỗi cung ứng trở nên phân mảnh hơn, yếu tố chính trị được đặt lên trên yếu tố hiệu quả về kinh tế, nói cách khác là toàn cầu hóa đã khép lại và rủi ro một thế giới chia rẽ như thời chiến tranh lạnh đang có nguy cơ quay trở lại.
Giá nguyên vật liệu lên chủ yếu đến từ các cú sốc nguồn cung không dễ thay thế (1), giá nhân công lên (2) do áp lực lạm phát và sắp tới là lãi suất lên (3). Tất cả những chi phí này diễn ra trong bối cảnh các doanh nghiệp toàn cầu cần tăng đầu tư để dịch chuyển chuỗi cung ứng và nhu cầu tiêu dùng bắt đầu giảm dần do lạm phát. Sự căng thẳng địa chính trị có thể ít nhiều thay đổi trong thời gian tới nhưng thế giới có lẽ sẽ không còn quay lại điểm cân bằng cũ nữa. Nói cách khác, thời kỳ toàn cầu hóa đi kèm lạm phát và lãi suất thấp sẽ khó trở lại nhanh. Nguy cơ về thời kỳ stagflation – lạm phát đình đốn (lạm phát dai dẳng kèm theo tăng trưởng thấp) đang hiển hiện ngày một rõ hơn.
Bối cảnh vĩ mô nhiều bất trắc khiến cho quan ngại về suy thoái được nhắc tới nhiều vào thời điểm hiện nay. Thị trường chứng khoán (risk-on assets) và thị trường vàng (risk-off asset) đều đang thể hiện sự do dự . Điều này khá dễ hiểu khi mà trái phiếu hay tiền chưa bao giờ là lựa chọn tốt trong một môi trường lạm phát. Tiền cần tìm chỗ đầu tư nhưng hàng hóa hay bitcoin thì biến động quá nhanh và mạnh, cổ phiếu hay vàng thì chưa rõ thị trường sẽ dịch chuyển theo chiều hướng risk-on hay risk-off. Sự khó đoán định khiến nhiều NĐT vẫn cố tìm kiếm cơ hội trong thị trường bất động sản khi mà giá đã đẩy lên rất cao và thanh khoản giảm dần, một chiến lược có vẻ mang tính chữa cháy nhiều hơn.
Điều gì sẽ xảy ra tiếp từ đây ? Không ai biết bao giờ nhạc có thể sẽ tắt và party sẽ dừng. Một chỉ báo được nhắc đến nhiều gần đây là việc đường cong lãi suất đang tiến dần về trạng thái đảo ngược. Thông thường, lãi suất kỳ hạn dài sẽ cao hơn kỳ hạn ngắn vì nhà đầu tư kỳ hạn dài sẽ phải chịu nhiều rủi ro hơn. Khi lãi suất kỳ hạn ngắn cao hơn kỳ hạn dài, mối quan hệ hợp lý về rủi ro biến mất. Tình trạng lãi suất kỳ hạn ngắn bị đẩy lên cao cho thấy nhu cầu thanh khoản ngắn hạn tăng vọt, điều thường xảy ra trong các cuộc suy thoái hay khủng hoảng.
Nếu so sánh lãi suất TPCP Mỹ kỳ hạn 10 năm trừ đi lãi suất TPCP Mỹ kỳ hạn 2 năm thì tình trạng inverted yield curve vẫn chưa xảy ra nhưng có lẽ cũng đã rất gần.
Nếu so sánh kỳ sánh lãi suất TPCP Mỹ kỳ hạn 10 năm trừ đi lãi suất TPCP Mỹ kỳ hạn 3 tháng thì có vẻ lo ngại suy thoái vẫn là hơi sớm.
Chênh lệch lãi suất TPCP kỳ hạn 10 năm so với kỳ hạn 2 năm ở Việt Nam cũng đang ở vùng an toàn
Ngoài ra, đường cong lãi suất đảo ngược không có nghĩa bầu trời sẽ sụp đổ ngay ngày mai. Nếu nhìn đồ thị ta sẽ thấy suy thoái thường xảy ra sau khi đường cong lãi suất phục hồi từ trạng thái đảo ngược.
Tình trạng đường cong lãi suất hiện nay có gì đó giống với thời điểm tháng 11/1927. Thị trường cuối chu kỳ rất tricky, chỉ số Dow Jones đã tăng hơn 90% kể tư thời điểm tháng 11/1927 đến đỉnh tháng 8/1929 trước khi sụp đổ trong cuộc Đại khủng hoảng.
Cuộc vui thường kết thúc khi NĐT phê trong chiến thắng mà có vẻ bây giờ sự thận trọng vẫn đang ở mức rất cao. Last bull run sẽ xuất hiện như thế kỉ trước ? Nếu có thì sẽ crazy đến cỡ nào ? Hãy cùng chờ xem sao và quan trọng là cần ra được khỏi cuộc vui đúng thời điểm để thành công như cô nàng lọ lem Cindrella huyền thoại.
