⛔ WARNING: Bài viết rất dài, nếu có ý định đọc bài này, hãy pha trước 1 tách trà hoặc 1 cốc cà phê.

Chủ đề về cryptocurrency dạo gần đây khá hot theo mình không phải tự nhiên mà thế, như các cụ là thiên thời - địa lợi - nhân hòa. Dẫn chuyện 1 tí, mình có thấy admin

Nguyen Nam thắc mắc 1 số câu hỏi, mình thấy các câu hỏi này khá đúng và liên quan nhìn từ góc độ đầu tư (có lẽ vì a Nam cũng đã có những kinh nghiệm nhất định trong thị trường tài chính truyền thống) nên mình lập topic này với concept hỏi đáp. Câu trả lời dựa trên hiểu biết cá nhân nên có thể sai sót ở những cái mình không biết rõ, mọi người có thể đóng góp và phản biên ở phần comment ạ.
----

Q: Đầu tư vào coin là đầu tư vào tính ứng dụng của coin trên cơ sở tin tưởng và công nghệ blockchain. Vậy coin có thể xem là đơn vị lưu trữ giá trị tốt không ? Tại sao chọn coin mà không chọn vàng ?

A: Không phải loại coin nào cũng là đơn vị lưu trữ giá trị tốt. Nếu nói về store of value, thì hiện tại chỉ có duy nhất Bitcoin làm được điều đó. Bitcoin được ví như vàng kỹ thuật số - vì một số tính chất tương đồng: chi phí khai thác cao, số lượng hạn chế, bền và có thể chia nhỏ được. Thậm chí Bitcoin còn ưu việt hơn vàng ở khía cạnh riêng tư, dễ di chuyển, có thể chia nhỏ đến hàng trăm triệu (đơn vị nhỏ nhất của Bitcoin - không phải là Bitcoin mà là Satoshi - 1 STS = 1/10^8 BTC). Điều duy nhất Bitcoin đang thua Vàng là ở Niềm tin. Vậy câu hỏi hợp lí ở đây là, tại sao 1 thứ giống như vàng nhưng lại không có được niềm tin giống như vàng? - Câu trả lời là vì Bitcoin về cơ bản là một hệ thống công khai, nên ai cũng có thể sao chép va tạo ra 1 đồng coin khác. Khi người ta chưa hiểu về Bitcoin, và vẫn nghĩ rằng có thể tạo ra Bitcoin số 2, số 3 thì Bitcoin vẫn chưa thể đạt được niềm tin cực đại như vàng.

Blockchain không phải là bất bại như mọi người lầm tưởng, cơ chế blockchain được thiết kế để khiến những người tham gia mạng không có động lực cho việc phá vỡ hệ thống. Hiểu cơ bản thế này, nếu 1 hệ thống blockchain có giá trị là 1 tỉ $, thì để dominate được hàng rào bảo vệ dữ liệu của blockchain đó ( nhờ đó bạn có thể thao túng toàn bộ 1 tỉ$ kia) thì chi phí bạn cần bỏ ra phải lớn hơn 1 tỉ $. Điều này về mặt động cơ là không thuyết phục đối với những người tham gia và đang hưởng lợi từ hệ thống. Nhưng với những tổ chức muốn phá 1 mạng blockchain nào đó thì điều đó là có thể, vì hành động lúc này không xuất phát từ động cơ lợi ích mà bắt nguồn từ sự thù địch.

Trở lại câu hỏi là: thế thì Bitcoin khác các đồng coin sao chép khác ở chỗ nào? Chính là ở mạng lưới mà Bitcoin đã xây dựng được. Khi mạng lưới aka lớp bảo vệ dữ liệu của Bitcoin còn thấp thì dĩ nhiên chẳng ai quan tâm, nhưng dần khi đạt được hiệu ứng mạng (network effect) thì blockchain của Bitcoin bây giờ là không thể bị phá vỡ nếu chỉ dựa trên nguồn lực của bất kỳ một hoặc thậm chí một nhóm quốc gia nào. Phương án khả dĩ nhất hiện tại – là các quốc gia lớn trên toàn cầu thống nhất quan điểm: Bitcoin là mối đe dọa đến an ninh tiền tệ toàn cầu – thì có thể họ sẽ liên kết để thực hiện các cuộc tấn công thay đổi dữ liệu trên mạng blockchain của bitcoin – đồng nghĩa với việc các chính phủ sẽ phải chi hàng tỷ $ để mua thiết bị phần cứng tham gia khai thác bitcoin (và tiếc là ngoài việc khai thác bitcoin thì không có tác dụng gì khác). Xác suất xảy ra điều này là vô cùng thấp, đơn giản vì giữa các quốc gia lớn luôn có xung đột lợi ích và không có gì đảm bảo là quốc gia kia sẽ thực sự tham gia nên sẽ không bên nào chịu tham gia cuộc chiến này cả. Lý thuyết trò chơi đã chứng minh điều này,

Một phương án khác là Bitcoin sẽ sụp đổ nếu toàn cầu mất điện hoặc mất kết nối internet. Vậy bitcoin gần như sẽ không biến mất, ngược lại sẽ ngày càng có nhiều người tham gia vào mạng bitcoin hơn sau khi họ hiểu điều này. Vấn đề là chỉ còn là thời gian, khi mọi người hiểu hơn về Bitcoin, thì sẽ ngày càng có nhiều người hơn sẽ sử dụng bitcoin như 1 phần tài sản để lưu trữ giá trị.

Q: BTC có quy định về giới hạn số lượng – nhưng việc tạo ra các đồng coin tương tự là hoàn toàn có thể. Vậy tính giới hạn về cung của nó chỉ có tính tương đối?

A:Bitcoin có những thông số sẵn về số lượng, độ khó khai thác, kích thước khối… đã được ấn định. Muốn thay đổi các thông số này cần đạt sự đồng thuận 100% đến từ các nhóm thợ đào – là những người trực tiếp xác nhận giao dịch và xác thực thông tin của blockchain. Nếu không đạt được sự đồng thuận 100% khi thay đổi thì sẽ dẫn đến 1 sự kiện gọi là “hard fork”.

Ví dụ: Bitcoin có block lưu trữ dũ liệu là 1MB, một số thợ đào tham gia muốn nâng cấp nó lên thành 8MB, nhưng không phải 100% thợ đào đều nhất trí với điều đó nên dẫn đến “hark fork” tạo ra 1 đồng coin mới là Bitcoin Cash (BCH). Nhóm thợ đào nào ủng hộ cho thông số của coin mới thì quay sang đào và bảo vệ dữ liệu cho blockchain mới đó, còn nhóm nào ủng hộ thông số coin cũ thì vẫn ở lại. Trong các trường hợp này, blockchain nào được đa số ủng hộ sẽ là original chain và giữ được tên cũ, còn bên blockchain thiểu số thì sẽ phải lấy ký hiệu khác. Trải qua 9 năm thì Bitcoin đã trải qua 2 cuộc hard-fork lớn đã gây chia rẽ cộng đồng khá nhiều để tạo ra Bitcoin Cash và Bitcoin Gold, nhưng cuối cùng các Bitcoin nguyên bản vẫn là Original chain.

Như bạn có thế thấy, ngay cả việc tách ra từ 1 blockchain với cộng đồng sẵn có cũng rất khó khăn để đạt được hiệu ứng mạng như ban đầu, thì các blockchain mới nếu chỉ sao chép đơn thuần thì sẽ không bao giờ đạt được hiệu ứng mạng lớn như Bitcoin.

Giống như việc Facebook có nhiều người dùng rồi, thì chẳng ai dại gì không dùng Facebook mà lại đi dùng Lotus nếu nó chẳng có gì khác biệt cả. Nên cho dù có bao nhiêu đồng coin sao chép đi nữa, hiện tại cũng khó có thể thay thế được Bitcoin – đơn giản vì blockchain của Bitcoin được “back” bởi hệ thống phần cứng có tổng năng suất tính toán lớn nhất trên hành tinh đến thời điểm hiện tại.

Q: Nếu đầu tư vào những coin/token có ứng dụng khác bản chất là một cách thức coin hoá tài sản như chứng khoán, bất động sản... cái này không hề có ai quản lý, có gì ưu việt hơn các sản phẩm tài chính bây giờ ? Ví dụ ICO bạn tin rằng coin nó minh bạch nhưng bản thân cái Whitepaper có đủ minh bạch không ? Có cần cơ chế quản lý nội dung cái White paper không ?

A: Mình sẽ bỏ qua 2 câu hỏi về Whitepaper có minh bạch không? Và cơ chế quản lý nội dung Whitepaper? – vì bản chất ICO là đầu tư mạo hiểm.

Đầu tư vào token không phải là coin hóa tài sản như mọi người lầm tưởng ( cái này chỉ đúng cho loại NFT token), đầu tư vào Ultility Token là một kiểu đầu tư hoàn toàn khác biệt.

Mình sẽ không nói về sự ưu việt của đầu tư token với đầu tư các sản phẩm tài chính truyền thống, vì về bản chất nó khác nhau – nên sẽ có 2 mặt. Mình sẽ chỉ ra sự khác biệt giữa đầu tư ultility token và cổ phiếu.

1. Đầu tư vào ultility token (sau đây mình sẽ nói tắt là token) cho phép nhiều người tiếp cận đến hình thức đầu tư mạo hiểm hơn với ít rào cản hơn. Mặt khác nó cũng cho phép các dự án dễ tiếp cận với nguồn vốn cộng đồng hơn so với hình thức IPO. Tóm lại, nó thúc đẩy khả năng luân chuyển dòng tiền đầu tư.

2. Đầu tư vào token – không phải đầu tư vào công ty, mà là đầu tư vào chính token đó. Khác với cổ phiếu, khi bạn đầu tư vào cổ phiếu, tức là bạn đang đầu tư vào công ty phát hành cổ phiếu đó. Đây là điểm mấu chốt nên mình sẽ giải thích kỹ và lấy 1 ví dụ:

Quay trở về thời điểm chưa có Grab – giả sử Grab lúc đó nhận thấy mô hình của kết nối có khả năng thành công và họ có 2 quyết định, 1 là IPO, 2 là ICO. Hãy thử phân tích xem trong 2 trường hợp này khác nhau thế nào.

1. IPO: Grab sẽ phải kêu gọi số vốn giả định là 1 triệu$ từ các VC, sử dụng số tiền đó để xây dựng sản phẩm, sau một thời gian đưa sản phẩm vào vận hành và chứng minh được doanh thu… họ sẽ tiến hành IPO. Mình không nắm rõ luật IPO nhưng có lẽ quá trình này sẽ mất từ 1-2 năm,phải trải qua nhiều thủ tục và quan trọng là bước định giá cổ phiếu. Sau khi lên sàn thì những người mua cổ phiếu của Grab là nguồn cung cấp thêm tiền cho Grab để mở rộng phát triển kinh doanh, Dĩ nhiên những người mua cổ phiếu sẽ mong Grab ăn nên làm ra và chi trả cho những người cẩm cổ phiếu nhiều cổ tức hơn. Vì sở hữu cổ phiếu – sẽ là sở hữu công ty nên team phát triển của Grab sử dụng nhiều cách để giữ cổ phiếu nhiều nhất có thể nhưng cũng đồng thời đưa ra các chính sách để “hạn chế” việc chia sẻ lợi nhuận cho những người cầm cổ phiếu. Người mua cổ phiếu được lợi chủ yếu từ việc giá cổ phiếu đó tăng, khi những người khác nghĩ rằng doanh nghiệp đang phát triển và chấp nhận mua giá cao hơn . Tuy nhiên trong thị trường thường xuất hiện 1 hiện tượng là giá của cổ phiếu không tương xứng với sự phát triển của doanh nghiệp. Ví dụ lợi nhuận ròng tăng gấp 2 gấp 3 nhưng giá cổ phiếu chỉ tăng vài chục %. hay công ty vẫn tăng trưởng ổn định nhưng giá cổ đi ngang hoặc giảm… Theo mình nghĩ nguyên nhân của việc này là việc sở hữu cổ phiếu ngoài mong muốn được giá để bán – hoặc sở hữu đủ nhiều để điều hành công ty thì không có chức năng sử dụng gì khác.

2. ICO: Nếu muốn gọi vốn theo hình thức ICO, trước tiên Grab cần tạo ra 1 token, mình có thể giả dụ nó là GRAB token, Mình sẽ đưa ra 1 tokenomic giả định cơ bản cho GRAB:
- Số lượng token là 1 triệu token GRAB và có tổng số lượng giới hạn là không đổi.
- Đội ngũ phát triển của Grab được phép giữ 20% tổng cung – tương đương 200k GRAB token tuy nhiên lượng token này sẽ được mở khóa dần dần.
- Private sale: sẽ bán 20% tổng cung cho những quỹ đầu tư với giá 0.25$/token, đơn giản vì các quỹ ngoài hỗ trợ tiền họ còn hỗ trợ về công nghệ , chiến lược. Dĩ nhiên số token này cũng không được trả ngay mà sẽ bị khóa và trả dần theo gia đoạn
- Public sale chào bán công khai 60% còn lại với giá 1$/ token.
- Hệ sinh thái của GRAB chỉ sử dụng duy nhất GRAB là đồng coin thanh toán.
- Những người nắm giữ GRAB có thể lock token lại để tham gia biểu quyết.

Vậy với 1 tokenomic thế này, GRAB đã kêu gọi được số vốn là 650k$, hãy theo dõi tiếp câu chuyện để xem token sẽ tăng giá như thế nào nếu dự án thành công.
Thực tế GRAB đã thành công, giành lại phần lớn thị phần từ xe ôm truyền thống. Một người đi xe ôm bình thường mất 30k cho 1 chuyến đi, trong khi thấy 1 người khác dùng GRAB tính ra giá chỉ mất 25k, thì người đó sẽ có xu hướng mua đồng GRAB để sử dụng dịch vụ. Dĩ nhiên giá dịch vụ trả bằng GRAB – nhưng sẽ không neo theo GRAB, tức là giả sử giá GRAB tăng thì số GRAB phải trả ít đi cho mỗi cuốc và ngược lại, nên về cơ bản những người chỉ mua GRAB để sử dụng họ không bị thiệt hại gì.
Mặt khác, những xe ôm họ cũng muốn join vào hệ thống của GRAB vì bắt khách dễ hơn, họ cần đăng ký, mua đồng phục, trả phí -> họ cũng cần mua GRAB token để thanh toán cho việc này.
Bạn sẽ thấy rõ ràng có 1 dòng tiền đi vào hệ sinh thái GRAB này, mặc dù cũng có dòng tiền ra khi các xe ôm phải bán từ GRAB sang VNĐ để mua cơm ăn nhưng dựa trên mô hình kinh doanh cơ bản của GRAB thì luôn có 1 phần tiền ở lại trong hệ sinh thái này. Số token không đổi, mà có dòng tiền đi vào do nhu cầu sử dụng cao lên thì giá của 1 token sẽ tăng lên khi càng nhiều xe ôm tham gia, càng nhiều các giao dịch được thực hiện. Toàn bộ giá trị này đều được tích lũy thẳng vào token -> từ đó chia đều cho những ai tham gia mua token lúc đầu.

Một câu chuyện khác, là khi xảy ra vấn đề tranh chấp giữa các bên trong hệ sinh thái, ở đây là xe ôm và người book xe, ví dụ về việc khách đặt xe nhưng mãi không ra? Thì xử lý như thế nào? Nếu theo tokenomic hiện tại sẽ có 4 phe sở hữu GRAB là đôi ngũ phát triển, xế , nhà đầu tư và khách, họ sẽ có quyền sử dụng token của mình để bỏ phiếu xem nên đưa policy nào để phù hợp? – thường đội ngũ phát triển sẽ không tham gia bỏ phiếu mà chỉ có xế - nhà đầu tư – và khách. Nhà đầu tư sẽ có xu hướng bỏ phiếu cho phương án thích hợp nhất để cải thiện hệ sinh thái. Xế và khách sẽ bỏ phiếu các phương án có lợi cho mình. Nhưng chung cuộc, phương án nào đem lại lợi ích cho đa số thì sẽ giành chiến thắng. Đó là điểm mà mình nghĩ hệ thống token ưu việt hơn so với cổ phiếu. Các cổ đông thì cố gắng đưa ra các phương án để làm thế nào tăng doanh thu nhưng không ai chịu đi hỏi khách hàng làm thế nào để chúng tôi có thể phục vụ bạn tốt hơn, bán được nhiều hàng hơn cho bạn?

Một ví dụ cơ bản như vậy bạn cũng đã thấy được sự tốt hơn của Tokenomic. Dù vậy hệ thống này cũng có mặt trái, mặt trái là vì sở hữu token không đồng nghĩa sở hữu dự án, nên team phát triển có thể gọi 1 dự án rất hay và tiềm năng, nhưng sau khi gọi vốn xong thì không làm và lại thành lập 1 dự án khác. Nên khi đầu tư ICO cũng cần phải xem xét đội ngũ thành lập dự án là ai? Về cơ bản khá giống việc lựa chọn lãnh đạo của doanh nghiệp khi bạn đầu tư cổ phiếu.

Q: Niềm tin vào coin dựa trên niềm tin 1 thị trường phi tập trung và phi quản lý sẽ tốt hơn. Điều đó có thực tốt hơn cho cộng đồng không ?

A: Phi tập trung không có nghĩa là phi quản lý, mà nó là quản lý bởi số đông theo hình thức dân chủ. Có 1 lý thuyết là trí tuệ đám đông – ý tưởng của lý thuyết này là với những quyết định không đòi hỏi kiến thức chuyên môn, thì quyết định của đám đông có tỉ lệ chính xác tốt hơn so với cá nhân ( với điều kiện các cá thể trong đám đông biệt lập và không tham khảo ý kiến của nhau.). Hơn nữa, quyết định dân chủ sẽ đem lại lợi ích cho số đông chứ không phải là nhóm thiểu số, điều này là tốt hơn. Case GRAB là 1 case điển hình, nếu Grab lấy phiếu bầu của khách và xế - dựa trên lượng tiền mà khách đã chi trả cho Grab, và dựa trên lượng thu nhập của xế kiếm cho Grab, thì Grab sẽ biết ngay là mình nên theo phe nào – và biết là phe nào có xu hướng dễ thỏa hiệp hơn để đưa ra quyết định vừa minh bạch vừa chính xác lại hợp lòng 2 bên.
Việc đưa ra giải pháp dĩ nhiên sẽ thuộc về những người có chuyên môn, cộng đồng thì có quyền quyết định giải pháp nào sẽ được thực thi mà thôi.